 |
RicksFilmRestoration Leidschendam, Nederland |
|
||
| Het verhaal van de Kanonneerboot Hr.Ms. Johan Maurits van Nassau |
||||
| Zie Deel-1 en Deel-2 op Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=E4Wnbu2UHKY |
||||
| De Hr.Ms. Johan Maurits van Nassau werd
gebouwd door de Koninklijke Maatschappij De Schelde in Vlissingen, bouwnummer 195. Het
werd te water gelaten op 17 juli 1931, voltooid op 20 augustus 1932 en in gebruik genomen
op 5 april 1933. De lengte van het schip was 78,65 meter en de grootste breedte 11,60
meter met een diepgang van 3,75 meter. Het had Triple Expansion-motoren met 4
Yarrow-ketels en een motorvermogen van 2100 pk. De bunkercapaciteit was 273 ton stookolie. De snelheid was slechts 15 knopen, vrij laag voor een oorlogsschip. De bemanning bestond uit 124 koppen en de bewapening van 3 kanonnen van 15 cm, 2 van 40 mm, 4 van 12,7 mm en vier 7,7 mm machinegeweren. Dit schip speelde een zeer belangrijke rol in de verdediging van Nederland tegen de Duitse invasie in de begindagen van WO II in mei 1940. Door Duitse stellingen op de Afsluitdijk te beschieten, slaagde de bemanning van dit schip erin de Duitse opmars naar het bevolkte westen van het land. De Johan Maurits zonk slechts 20 km ten westen van Calantsoog aan de
Nederlandse kust terwijl hij samen met vele andere Nederlandse marineschepen probeerde te
evacueren naar Engeland |
||||
| Deel-1: De reizen en avonturen van de Hr.Ms.Johan Maurits van Nassau van 1933 tot 1939 | ||||
| De Hr.Ms. Johan Maurits van Nassau werd gebouwd door de
Koninklijke Maatschappij De Schelde te Vlissingen, Bouwnummer 195. Het werd op stapel gezet op 17 juli 1931, te water gelaten op 20 augustus 1932 en in dienst gesteld op 5 april 1933 De lengte van het schip bedroeg 78,65 meter en de grootste breedte 11,60 meter met een diepgang van 3,75 meter. Het beschikte over Triple Expansie machines met 4 Yarrow ketels en had een machine vermogen van 2100 pk. De Bunkercapaciteit bedroeg 273 ton stookolie. De snelheid bedroeg slechts 15 knopen, vrij langzaam voor een oorlogschip. De Bemanning bestond uit 124 koppen en de bewapening uit 3 kanonnen van 15cm, 2 van 40mm, 4 van 12,7mm en vier 7,7 mm mitrailleurs. In plaats van sleepkettingen werden bij de werf De Schelde grote drijvende rieten matten gebruikt om een schip tijdens de te waterlating af te remmen. Op 21 januari 1938 keerde de kanonneerboot terug in Den Helder voor onderhoud en modernisering. Hierbij werd een platform aangebracht bij de grote mast. Hierop werd een kleine luchtafweer batterij aangebracht die bestond uit vier 12,7mm mitrailleurs in Solothurn dubbelopstelling. Bovendien werd de brug gemoderniseerd en dicht gemaakt. Vervolgens vertrok het schip op 27 mei 1938 weer naar de Straat van Gibraltar waar tot 28 september wederom konvooidiensten werden verricht. Mijn vader werd in de herfst van 1938 opgeroepen om de dienstplicht bij de Marine te gaan vervullen. Zo'n oproep negeren was geen optie want het kon tot 10 maanden gevangenis leiden. Op 1 september 1938 arriveerde hij bij Marinekazerne Nieuwediep / Willemsoord, kortweg MKWD. Het in diensttreden was voor een ieder een hele belevenis zoals uit deze beelden blijkt. Het was ook een flink gesjouw met plunjebalen en de eerste avond moest worden besteed aan het voorzien van merktekens in de ontvangen Marine kledij. Op 6 oktober 1938 keerde de Johan Maurits weer in Den Helder terug waarop het schip gereed gemaakt werd voor een nieuwe periode in Nederlands West-Indië. Volgens de Staat van dienst van mijn vader heeft hij eerst ruim twee maanden bij de Onderzeedienst gediend alvorens moet het schip op 3 januari op het schip aan te monsteren. Op 12 januari 1939 vertrok de Johan Maurits richting de Antillen. Net als tijdens de eerste reis van de Johan Maurits in 1933 deed het schip ook ditmaal Punta Delgada aan op de Azoren. De Noorder Keerkring werd gepasseerd op 23 januari 1939. Dankzij de bewaardgebleven gegevens van mijn vader zijn voor het eerst deze data boven water gekomen. Het passeren van de keerkringen en de evenaar was altijd een belangrijke marine gebeurtenis. Zo werd het passeren van de Noorder Keerkring maar liefst 8 keer genoteerd in de officiële staat-van-dienst van mijn vader. Vooral het passeren van de evenaar werd groots gevierd. Ieder bemanningslid die dit voor de eerste keer overkwam moest een ritueel ondergaan dat enigszins vergeleken kan worden met de ontgroening van nieuwe studenten. Daarbij werden zij door een als Poseidon, oftewel Neptunus, verkleedde oude rot ingezeept, geschoren en weer schoongespoeld. Na succesvolle voltooiing kreeg elk een oorkonde uitgereikt dat persoonlijk door "Neptunus" was ondertekend. Zie hier het exemplaar van mijn vader. Op 8 februari 1939 kwam het schip aan in de Nederlandse Antillen. Details van deze periode in de West zijn schaars. Uit foto's van mijn vader blijkt dat o.a Suriname (rond 18 juni), Aruba en Caracas in Venezuela werden aangedaan. Deze filmbeelden geven een goed beeld van het verblijf van de Johan Maurits aan de kade van Willemstad op Curacao. Zo komt hier de befaamde drijvende Pontjesbrug, oftewel de Emmabrug, duidelijk in beeld. De periode in de Antillen werd afgebroken doordat de mobilisatie in Nederland begon in september 1939, in verband met het dreigende Duitse gevaar. Het Nieuwe artillerie instructieschip Hr.Ms. Van Kinsbergen zou de taak van stationschip van de Johan Maurits overnemen. De Nederlandse wateren werden te gevaarlijk geacht voor artillerie opleidingen zodat deze voortgezet moesten worden in de West. Op 31 oktober 1939 arriveerde de Van Kinsbergen in Willemstad. Vervolgens vertrok de Johan Maurits op 8 november 1939 naar Nederland waarna het op 13 november de Noorder Keerkring wederom passeerde en vervolgens op 29 november 1939 in Nederland aankwam. |
||||
| Deel-2: De ondergang van de Hr.Ms.Johan Maurits van Nassau op 15 Mei 1940 van Nassau in WW-II | ||||
| TERUG IN NEDERLAND =================== Dit is een vervolg op deel-1 waarin de vooroorlogse reizen van de Hr.Ms. Johan Maurits van Nassau uitgebreid in beeld komen. Het schip keerde op 29 november 1939 terug in Nederland. Dit deel-2 gaat over de periode daarna en de ondergang van deze kanonneerboot. Na een onderhoudsperiode in Den Helder werd Vlissingen haar nieuwe basis van waaruit zij bewakingsdiensten verrichtte samen met de kanonneerboot Hr. Ms. Flores, hier op archiefbeeld. Eén dag voor de Duitse inval bevond de Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau zich, onder bevel van LTZ 1 Kronenberg, op de rede van Vlissingen. Haar taak tot dan was het handhaven van de Nederlandse neutraliteit. Hiervoor werden buitenlandse schepen die de Schelde opvoeren aangehouden en zonodig doorzocht. Tijdens de nacht kwamen de eerste berichten via de radio door dat de Duitsers Nederland binnen zouden vallen. BEGIN VAN WO-II ============== Bij de dageraad van 10 mei kwamen vreemde vliegtuigen over en het schip werd in alarmtoestand gebracht. De vliegtuigen bleken van Duitse afkomst te zijn die magnetische mijnen in de Scheldemond dropten en doelen in Vlissingen bombardeerden. De Johan Maurits opende het vuur op de mijnen droppende Heinkel 115B vliegtuigen, van de Küstenfliegergruppe 196, met de 40mm mitrailleurs en schoot er één neer. Kort daarop werd het schip naar Hoek van Holland gestuurd waar een loods aan boord genomen zou worden om vervolgens de Waterweg op te stomen en het vliegveld Waalhaven onder vuur te nemen. Duitse paratroepen hadden het Rotterdamse vliegveld bezet en zouden op deze manier nog meer manschappen per vliegtuig kunnen aanvoeren. Bij de Hoek aangekomen kwamen er allerlei verwarrende radioberichten binnen waarvan er één luidde terug te keren naar Vlissingen. Commandant Kronenberg besloot hierop duidelijkheid te verkrijgen op de wal en ging de Waterweg op en meerde even later af in Hoek van Holland. Later bleek dat de monding van de Waterweg vol lag met magnetische mijnen maar de kanonneerboot had ongelofelijk veel geluk gehad. Vervolgens kreeg de Johan Maurits inderdaad opdracht om terug te keren naar Vlissingem. Een zelfde opdracht kreeg ook de torpedobootjager Hr. Ms. Van Galen ("VG"!) dat vervolgens door Duitse bommen tot zinken werd gebracht. Onderweg werd de ketting van een lichtboei gegrepen door de bakboordsschroef van de Johan Maurits. Pas na een nacht vol gevaar wist men het schip daarvan los te maken en werd het door enkele sleepboten naar Hoek van Holland gesleept waar het afmeerde aan de steiger van de Harwich lijn. Daar werd de opgelopen schade zoveel mogelijk hersteld. AFSLUITDIJK EN KOORNWERDERZAND ================================= Tijdens het aanleggen van de Afsluitdijk besefte men dat zo een gemakkelijke toegang werd gecreëerd naar Noord Holland voor een eventuele agressor die oprukte vanuit het oosten. Een vijand kon op deze wijze eenvoudig de Hollandse Waterlinie tussen het IJsselmeer en de Biesbosch omzeilen. Daarom werden aan de Friese zijde van de dijk 17 kazematten gebouwd die samen de stelling Kornwerderzand vormden. Bij de Duitse inval op 10 mei 1940 werd de stelling Kornwerderzand verdedigd door 227 soldaten onder bevel van kapitein C.F.J. Boers. De verdedigers beschikten over te weinig geschut. Daarom vroeg Boers om versterking aan de Commandant Marine Willemsoord in Den Helder, Schout bij Nacht Jolles. Naast levering van meer geschut liet Jolles ook de Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau met spoed overkomen uit Hoek van Holland om de stelling Kornwerderzand mee te helpen verdedigen. Het schip werd onderweg aangevallen door een Heinkel bommenwerper maar de bom miste en de luchtafweer van de kanonneerboot slaagde erin het Duitse toestel neer te halen. Nadat het schip was aangekomen op de rede van Den Helder, in de vroege ochtend van 13 mei, werd het naar de Waddenzee gedirigeerd. Om luchtdekking te geven had de Commandant Marine Willemsoord hulp gevraagd aan de Britse torpedobootjager HMS Valorous die over veel luchtafweergeschut beschikte. Toen beide schepen de Texelstroom opvoeren durfde kapitein van de Valorous echter niet verder te gaan, bang om aan de grond te lopen. He seinde "please don`t take me any further" om vervolgens naar Den Helder terug te keren. De Johan Maurits ging alleen verder en bij het passeren van de zandplaat Riepel, aan de noordrand van de Texelstroom, werden de twee motorsloepen vol geladen met levens- en verbandmiddelen en voor dreg gelegd om als eventueel toevluchtsoord te dienen. De kanonneerboot zelf ging door tot binnen de Doove Balg, het vaarwater in het oostelijke verlengde van de Texelstroom. Verder durfde commandant Kronenberg niet te gaan in verband met de geringe diepte van het water. Aan het einde van de middag van 13 mei werd de stelling op de Afsluitdijk onder vuur genomen door, het bij de 1. Kavallerie-Division behorende, geschut van 88 en 75mm. De beschieting van deze artillerie had weinig succes daar de betonnen bunkers van de stelling te degelijk waren. Onder dekking van de artillerie werd de stelling Kornwerderzand in het begin van de avond aangevallen door Duitse stoottroepen. Kapitein Boers liet de 600 soldaten van de Wehrmacht tot op 800 meter naderen en liet ze toen succesvol onder vuur nemen vanuit een aantal van de kazematten. De Duitsers trokken zich chaotisch terug. Er waren drie doden en vele gewonden gevallen onder de Duitse troepen. In de nacht van 13 op 14 mei liet schout-bij-nacht Jolles de Johan Maurits van Nassau drie salvo`s van twee schoten afvuren op de oostelijke kop van de Afsluitdijk om te kijken of de afstand van 18.000 meter te overbruggen was. Deze afstand bleek haalbaar en de kanonneerboot kreeg de opdracht "stand by" te blijven. De volgende morgen, 14 mei, verzocht kapitein Boers aan Den Helder om het vuur te openen vanaf de Johan Maurits op de artillerie van de Duitsers. Het schip ging terug naar Doove Balg en ging daar voor anker ondanks het gevaar door een luchtaanval getroffen te worden. Gelukkig was het een erg nevelige morgen zodat het schip vanuit de lucht slecht te zien was. Met behulp van de kaart en tabellen werden de richting en de afstand tot de kop van de Afsluitdijk berekend en werden er met het achterste 15cm kanon enkele granaten afgevuurd. Vanaf de stelling Kornwerderzand werden de inslagen, waargenomen en telefonisch via de Commandant Marine Willemsoord, die ze weer radiografisch naar de kanonneerboot zond, gecorrigeerd. Toen het vuur goed lag werden bijna honderd 15cm granaten op de Duitse artillerie afgevuurd die hierdoor uitgeschakeld werd. Bovendien trokken de Duitse tanks en pantserwagens, die zich op de Friese Dijk en omgeving hadden verzameld, zich in verwarring terug richting Bolsward. De voorgenomen nieuwe aanval op de Nederlandse stelling werd door de Duitse commandant General Feldt afgelast. Het 21. Kavallerie-Regiment werd als dekking achter gelaten en de rest van de Duitse troepenmacht werd verplaatst naar Stavoren en Lemmer. De stelling Kornwerderzand werd niet ingenomen. De Johan Maurits van Nassau keerde na het uitschakelen van de Duitse artillerie terug naar de rede van Den Helder. Tijdens deze terugtocht werd het schip enige malen aangevallen door Duitse duikbommenwerpers maar niet geraakt. DE ONDERGANG =============== Op 15 mei 1940 rond 15:00 uur kreeg de Johan Maurits de opdracht uit te wijken naar Engeland. Om 16.30 uur stoomde de Johan Maurits vanuit de rede van Nieuwe Diep in zeewaarts in konvooi met andere Nederlandse oorlogsbodems zoals met name de mijnenleggers Hr.Ms. Medusa, Hr.Ms. Jan van Brakel, Hr.Ms. Douwe Aukes en Hr.Ms. Nautilus en de torpedoboot Hr.Ms. G13. Tussen Callantsoog en Petten werd de Johan Maurits door drie Duitse vliegtuigen aangevallen. Het kreeg direct een bom op de commandotoren nabij kanon 2, die brand in het benedenschip veroorzaakte. Aan boord bleef men de aanvallen afslaan. Met de laatste aanval van de Duitsers sloegen bommen in ter hoogte van de machinekamer en in de schoorsteen. De kanonneerboot brak; het voorschip zonk snel en van het achterschip sprongen de overlevende bemanningsleden te water. Een aantal van hen werd gered door de mijnenleggers Hr.Ms. Nautilus en Jan van Brakel en de torpedoboot Hr.Ms. G 13. De Jan van Brakel seinde S.O.S. naar de wal waarop de Dorus Rijkers, een schip van de Noord- en Zuid-Hollandse Reddingmaatschappij (NZHRM), rond 7 uur de haven van Den Helder uitvoer. De Dorus Rijkers voer door het Schulpengat en ontmoette even later de G 13. De 45 gewonde schipbreukelingen werden overgenomen en de Dorus Rijkers voer onmiddellijk terug naar Nieuwendiep. Ondanks de capitulatie werd de reddingsboot op de terugweg nog bestookt met bommen en mitrailleurvuur door Duitse vliegtuigen maar werd niet getroffen. De G 13 ging op tegenkoers om weer rendez-vous te maken met de overige Engelandvaarders. De overige schepen ontkwamen, de overlevenden van de Johan Maurits van Nassau meenemend. Ook de torpedoboot G15 ontkwam naar Engeland, maar de G16, die in Den Helder in reparatie lag, viel in Duitse handen. De torpedoboten Hr. Ms. Z 6 en Hr. Ms. Z 8 ontkwamen eveneens op 14 mei, terwijl zusterschip Hr. Ms. Z 7 al op 11 mei vanuit Den Helder de Noordzee overgestoken was. Mijn vader was betrokken bij deze redding. Om voor mij onduidelijke redenen was hij daags daarvoor op 13 mei overgeplaatst van de Johan Maurits naar de Jan van Brakel, aldus zijn staat van dienst. Waar die overplaatsing heeft plaatsgevonden is voor mij ook een raadsel. De ondergang van de Johan Maurits bleef hem in elk geval dus gelukkig bespaard. Van de Johan Maurits vonden negen bemanningsleden een zeemansgraf, terwijl de stoffelijke resten van acht opvarenden enige weken later aanspoelden. Een monument op de kazematten van Kornwerderzand herinnert aan de 17 omgekomenen. |
||||
| Contact informatie: | ||||
|
|
RicksFilmRestoration Leidschendam Nederland E-mail: ricksfilmrestoration@gmail.com Wij communiceren alleen per E-mail. |
|||